اجداد زبان فارسی

«فارسی جدید [Modern Persian] دنباله فارسی کهن [Old Persian]، یعنی دنباله زبان پادشاهان نامی سلسله هخامنشی داریوش و خشایارشا، است،که از قرن ششم تا پنجم قبل از میلاد ]مسیح[ می‌زیسته‌اند. فارسی کهن را با خط میخی می‌نوشته‌اند. اوستایی که زبان متون زردشتی است نیز از قرن هفتم تا پنجم قبل از میلاد رایج و تقریباً هم‌دوره فارسی کهن بوده، ولی صورتی امروزی از آن به جا نمانده است. اوستایی که زبان متون زردشتی بوده احتمالاً بازمانده یکی از زبان‌های قدیمی‌تر از فارسی کهن بوده است. فارسی میانه [Middle Persian] نیز پهلوی [Pahlavi] نام دارد که به خط آرامی نوشته شده و در زمان سلسله ساسانیان، یعنی از قرن سوم تا هفتم میلادی رایج بوده است. مدارک رسمی مربوط به قرن هفتم تا دهم میلادی اندک است. در این زمان، عربی زبان اداری و ادبی ایران بوده است. زبان موسوم به فارسی جدید که به خط عربی ثبت می‌شود به تدریج از قرن نهم میلادی و با ادبیاتی غنی ظاهر شد و تکوین آن از قرن دهم تا پانزدهم میلادی بوده است.» (ماهوتیان، 1378/1997: 11)

اجداد زبان فارسی
نام	دوره تاریخی	خط
فارسی کهن / باستان	از قرن 6 تا 5 قبل از میلاد مسیح (سلسله هخامنشیان)	میخی
فارسی میانه (پهلوی)	از قرن 3 تا 7 میلادی (سلسله ساسانیان)	آرامی
فارسی جدید / نوین	از قرن 9 میلادی	عربی

یادداشت‌ها:

ـ ماهوتیان، ش. (1997). دستور زبان فارسی: از دیدگاه رده‌شناسی. ترجمهٔ سمائی، م. (1378). تهران: نشر مرکز.

- Mahootian, S. (1997). Persian. UK: Routledge.

فرهنگ معاصر فارسی

فرهنگ معاصر فارسی (1387) ویراست تازه‌ای از فرهنگ فارسی امروز و حاصل کوششی بیست‌ساله (1360 ــ 1380) است. این فرهنگ در سال‌های گذشته چندین بار ویرایش شده است. به عبارت دیگر، مؤلفان یکایک مدخل‌ها را چندین بار دیگر مورد بازبینی، حذف، اضافه، تصحیح، تکمیل و بازنویسی قرار داده‌اند. انتشار ویراست‌های پیشین این فرهنگ بینش تازه‌ای نسبت به فرهنگ‌نویسی در میان اهل تحقیق پدید آورد و اساس تألیف فرهنگ‌های دوزبانه متعددی در کشورهای مختلف قرار گرفت (پیش‌گفتار، صفحات پنج و هفت).

عنوان فرهنگ: فرهنگ معاصر فارسی (یک‌جلدی)

زبان فرهنگ: فارسی

پدیدآورندگان: غلامحسین صدری‌افشار، نسرین حکمی و نسترن حکمی

انتشارات: فرهنگ معاصر

محل نشر: تهران

ویراست 1م: 1381

ویراست 4م: 1387

چاپ 1م: 1381

چاپ 5م: 1387

چاپ 6م: 1391

تعداد صفحات (ویراست 4م) : 1354

«در این فرهنگ چنین فرض شده است که شخص فارسی‌زبان در جریان زندگی روزمره، هنگام تماشای تلویزیون یا فیلم، گوش دادن به رادیو یا سخنرانی، خواندن کتاب یا روزنامه، با واژه‌هایی سروکار دارد که مایل است معنی و کاربرد آنها را بداند، یعنی عمومی‌ترین واژه‌های زبان فارسی که در رسانه‌های گروهی ایران به کار می‌رود و در حکم زبان معیار است. مجموعه این دسته از واژگان فارسی، که در قیاس با برخی از زبان‌های رایج گسترده نیست، در این فرهنگ شامل 28.000 مدخل، 6.500 ترکیب اصلی، 7.500 ترکیب فعلی، 7.000 ارجاع و ده‌ها جدول ارجاعی است، که در مجموع حدود 50.000 واژه رایج فارسی را دربرمی‌گیرد» (روش و دامنه این فرهنگ، صفحات نُه و ده).

ویژگی‌های بنیادی این ویراست عبارت است از:

ـ ثبت واژه‌ها و ترکیب‌های تازه یا ثبت‌نشده

ـ افزایش شاهدها.

ـ تصحیح و تکمیل تعریف‌ها.

ـ تغییر آوانگاری.

ـ حذف کوته‌نوشت‌ها و نشانه‌های اختصاری.

در این فرهنگ این دسته از واژه‌ها نیامده است:

ـ واژه‌های فنی یا تخصصی مربوط به گروه‌های شغلی خاص.

ـ واژه‌هایی صرفاً رایج در آثار ادبی.

ـ واژه‌های عربی نامتداول در زبان فارسی امروز.

ـ واژه‌های قدیم که دیگر به کار نمی‌روند.

ـ واژه‌های متعلق به لهجه‌ها و گویش‌های معین.

ـ نام‌های خاص.

ـ واژه‌هایی رواج‌نیافته‌‌ (جز واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی).

در پایان این فرهنگ، فهرستی از مرجع‌های مورد استفاده در این ویراست آمده است.

یادداشت‌ها:

ـ صدری‌افشار، غ.ح. و دیگران (1387). فرهنگ معاصر فارسی. ویراست 4م. تهران: فرهنگ معاصر.

ـ فرهنگ معاصر: ناشر کتاب‌های مرجع (دسترسی در 1395/5/1)

فارسی ناشنیده

فارسی ناشنیده (1391) یکی از تازه‌ترین فرهنگ‌هایی است که به واژگان فارسی افغانستانی می‌پردازد. این فرهنگ حاصل سال‌ها کتاب‌گردی و فیش‌برداری دو پژوهشگر ایرانی است: حسن انوشه و غلامرضا خدابنده‌لو. پدیدآورندگان چهار دسته از واژه‌ها را در نظر داشته‌اند (پیش‌گفتار، صفحات چهار و پنج):

1. واژه‌هایی فارسی که در روزگاران کهن کاربرد داشته‌اند. این واژه‌ها در ایران به فراموشی رفته‌اند، اما در افغانستان همچنان زنده‌اند و کارکرد روزانه دارند.

2. واژه‌هایی که در ایران و افغانستان هر دو کاربرد دارند، اما معنی آنها در هر یک از دو کشور فرق می‌کند.

3. واژه‌هایی فارسی که تنها در افغانستان کاربرد دارند و در ایران ناشناخته‌اند.

4. واژه‌هایی که از زبان‌های دیگر به فارسی افغانستان راه یافته‌اند، اما هیچ حضوری در فارسی ایران ندارند.

هدف پدیدآورندگان در تدوین این فرهنگ از این قرار است (پیش‌گفتار، صفحه پنج):

1. افزایش گنجینه واژگانی زبان فارسی.

2. یاری به یک‌کاسه شدن فرهنگ‌های فارسی ایرانی و افغانستان.

3. یاری به فارسی‌پژوهان در واژه‌سازی.

4. تقویت پیوندهای فرهنگی میان دو کشور ایران و افغانستان.

عنوان فرهنگ: فارسی ناشنیده: فرهنگ واژه‌ها و اصطلاحات فارسی و فارسی‌شده کاربردی در افغانستان

زبان فرهنگ: فارسی افغانستانی ـ فارسی ایرانی

پدیدآورندگان: حسن انوشه و غلامرضا خدابنده‌لو

انتشارات: نشر قطره

محل نشر: تهران

چاپ اول: 1391

تعداد صفحات: 1000

یادداشت‌ها:

ـ انوشه، ح. و خدابنده‌لو، غ.ر. (1391). فارسی‌ ناشنیده: فرهنگ واژه‌ها و اصطلاحات فارسی و فارسی‌شده در افغانستان. تهران: قطره.

ـ وبگاه نشر قطره (دسترسی در 1395/4/1)