نظام صرفی اعداد در زبان آکساپمین

تقریباً همهٔ زبان‌ها واژه‌هایی برای اعداد دارند. واژه‌های ناظر بر اعداد ممکن است یک‌تکواژی [monomorphemic] باشند: «یک» و «دو» در فارسی و one (یک) و two (دو) در انگلیسی. یا ممکن است آنها چندتکواژی [polymorphemic] باشند: «بیست‌وسه» و «بیست‌وچهار» در فارسی و twenty three (بیست‌وسه) و twenty four (بیست‌وچهار) در انگلیسی. زبان‌های جهان از هر دو شیوه (یک‌تکواژی و چندتکواژی) بهره می‌برند. لذا، می‌توان گفت زبانی وجود ندارد که فقط از شیوهٔ یک‌تکواژی استفاده کند. به بیان دیگر، زبانی وجود ندارد که در آن برای هر عددی یک واژه وجود داشته باشد، چون یاد گرفتن و به خاطر سپردن فرضاً یک میلیارد واژه برای یک میلیارد عدد بسیار دشوار است، اگر ناممکن نباشد. از این رو، اقتصادی‌ترین شیوه این است که یک‌‌تکواژی‌ها را با هم جمع (+)، ضرب (*) و ... کنیم و چندتکواژی‌ها را به دست آوریم.

بگذارید نگاهی به واژه‌های ناظر بر اعداد کمتر از 20 در زبان انگلیسی بیندازیم:

11	eleven	one	1
12	twelve	two	2
13	thirteen	three	3
14	fourteen	four	4
15	fifteen	five	5
16	sixteen	six	6
17	seventeen	seven	7
18	eighteen	eight	8
19	nineteen	nine	9
20	twenty	ten	10

چنانکه از جدول بالا پیداست، در زبان انگلیسی واژه‌های ناظر بر اعداد 1 تا 12 یک‌‌تکواژی‌اند. از طرفی، واژه‌های ناظر بر اعداد 13 تا 20، با اینکه از نظر صرفی چندان تجزیه‌پذیر نیستند، چنین تداعی می‌کنند که واژه‌های three (سه)، four (چهار)، nine (نُه) به کمک عمل جمع (+) به واژه ten (ده) پیوند خورده است (Moravcsik 2013: 45). واژه‌های ناظر بر اعداد بزرگ‌تر از 20 در زبان انگلیسی آشکارا تجزیه‌پذیر و لذا چندتکواژی‌اند.

از نظر صرفی، زبان‌های جهان نظام‌های عددی [numeral systems] متفاوتی دارند. به بیان دیگر، زبان‌های مختلف عددهای متفاوتی را پایه [base]‌ برمی‌گیرند تا با کمک عمل‌های ضرب (*)، جمع (+) و ... عددهای بزرگ‌تر را بسازند. به طور مثال، پایه در زبان انگلیسی عدد 10 و مضرب‌های آن است (ibid.: 46).

20	twenty	two	2
30	thirty	three	3
40	forty	four	4
50	fifty	five	5
60	sixty	six	6
70	seventy	seven	7
80	eighty	eight	8
90	ninety	nine	9

پایه در زبان فرانسوی عدد 20 است (ibid.: 47): (واژه‌های ناظر بر اعداد 4، 20 و 80 را با هم مقایسه کنید)

quatre	4
dix	10
vingt	20
quatre-vingt	80
quatre-vingt-dix	90

پایه‌های 10 و 20 پربسامدترین‌اند. چرا؟ ظاهراً به این دلیل که شمار انگشتان دست 10 و شمار انگشتان دست و پا 20 است (ibid.).

علاوه‌بر این دو روش (پایه‌های 10 و 20)، شیوه‌های دیگری نیز وجود دارد. یکی از شیوه‌های دیگر ناظر بر اعضای بدن انسان است. به طور مثال، می‌توان به زبان آکساپمین [Oksapmin]، از زبان‌های پاپوآ گینه نو، اشاره کرد. در این زبان، واژه‌های ناظر بر اعداد 1 تا 27 در واقع همان واژه‌های ناظر بر اعضای بدن هستند. به طور مثال، در این زبان، «من سه فرزند دارم» می‌شود «من انگشت وسط فرزند دارم» و «من ده مار را دیدم» می‌شود «من شانه مار را دیدم» (ibid.). به عبارت دیگر، در این زبان، واژه‌های ناظر بر عدد «سه» و «انگشت وسط» یکی است؛ و همچنین واژه‌های ناظر بر عدد «ده» و «شانه» یکی است. گویندگان این زبان ممکن است در هنگام شمارش به اعضای متناظر با اعداد، چنانکه در تصویرها و کلیپ‌های زیر ملاحظه می‌کنید، اشاره کنند:

 

یادداشت‌ها:

- Cultural Development of Mathematical Ideas (accessed March 21, 2016)

- Moravcsik, E. A. (2013). Introducing Language Typology. UK: Cambridge.