-
لباس‌پوش
1 تیر 1393 02:50
در زبان فارسی، برای کسی که لباس‌های مختلف می‌پوشد و در مقابل عده‌ای راه می‌رود تا آنها آن را پسند کنند یا اینکه عکسش در مجله‌ها، روزنامه‌ها و ... برای تبلیغات چاپ می‌شود واژه‌ای وجود ندارد. برای این مفهوم از واژه‌های «مُدل» [ model ] و «مانکن» [ mannequin ] استفاده می‌شود. پیشنهاد می‌کنم در برابر این مفهوم، در زبان...
-
سه جمله با 20 فعل!
1 تیر 1393 02:47
یکی‌دو سال پیش پیامکی برایم آمد با عنوان «یک جمله با 20 فعل!» اما بعد از اینکه آن را خواندم، متوجه شدم که بیش از یک جمله دارد. وقتی آن پیامک را به استاد زبان‌شناسی‌ام، دکتر میرزایی، نشان دادم، ایشان گفتند که سه جمله دارد. و آن عبارت بود از «داشتم می‌رفتم برم، دیدم گرفت نشست. گفتم بذار بپرسم ببینم می‌آد نمی‌آد. دیدم...
-
دوست ناباب!
1 خرداد 1393 18:42
چندی پیش، یکی از دوستان دانشورم، آقای مسعود نوابی، بحث جالبی را مطرح کردند که تأمل‌برانگیز بود. پرسش ایشان این بود که فارسی‌زبانان چرا عبارت تناقض‌آمیز «دوست ناباب» را به‌کار می‌برند. آخر «دوست ناباب» که دیگر «دوست» نیست و اصولاً، همنشینی «دوست» و «ناباب» منطقاً نادرست است. در واقع، پرسش ضمنی و بنیادی‌تر ناظر بر...
-
آیا می‌دانستید
1 خرداد 1393 17:40
Potato را در تهران «سیب‌زمینی»، در شیراز «آلو» (صفوی، 1382: 138) و در کابل «کچالو» می‌گویند؟ شایان ذکر است «سیب‌زمینی» برگرتهٔ واژهٔ فرانسوی Pomme de terre (انوری، 1385: هیجده) و «کچالو» تغییریافتهٔ کج آلو و آن نیز مقلوب‌شدهٔ آلوی کج است. یادداشت‌ها: ـ صفوی، ک. (1382). معناشناسی کاربردی . تهران: همشهری. ـ...
-
ترک اولای محمدکاظم کاظمی در «همزبانی و بی‌زبانی»
1 خرداد 1393 17:28
محمدکاظم کاظمی شاعر، نویسنده و ویراستار سرشناس افغانستانی است. ایشان بیش از سه دهه است که عمدتاً در ایران فعالیت‌های ادبی و قلمی دارند. بیش از یک دهه (ظاهراً از آبان 1381) است که در وبلاگ شخصی‌شان مطلب می‌نویسند. بیشتر فعالیت‌های ایشان در زمینه شعر و ادبیات است، چراکه چندین مجموعه شعر دارند. با این حال، تا به حال،...
-
جدانویسی و پیوسته‌نویسی نشانهٔ جمع «ها»
1 خرداد 1393 17:22
نشانهٔ جمع «ها» وندی تصریفی [inflectional affix] است، که فقط نقش دستوری دارد. این پسوند هیچ‌گاه واژهٔ جدید نمی‌سازد، بلکه فقط صورت متفاوتی از همان واژهٔ پایه را به دست می‌دهد. در گذشته، فارسی‌زبانان این نشانهٔ جمع را غالباً به کلمهٔ پیش از آن (واژهٔ پایه) می‌چسبانده‌اند، مگر در مواردی نظیر «های غیرملفوظ». اما امروزه...
-
«(غیر)قابلِ ...» و «-(نا)پذیر»
1 خرداد 1393 16:01
بسیاری از صفت‌هایی را که به صورت «(غیر)قابل ...» به‌کار می‌روند می‌توان به کمک پسوند «ــ(نا)پذیر» بیان کرد. به طور مثال، می‌توان به‌جای صورت «(غیر)قابل‌تغییر» گفت «تغییر(نا)پذیر». در این صفت‌ها، «قابل» به معنای «امکان یا قابلیت کار یا حالتی» است. به بیان دیگر، آنچه «(غیر)قابل‌تغییر» است امکان یا قابلیت تغییر برای آن...
-
مترجم حکیمی را گفتند: «ترجمه از که آموختی؟» گفت: «از نامترجمان!»
2 اردیبهشت 1393 16:00
به باور نویسندهٔ این سطور، یکی از شیوه‌های یادگیری ترجمه عبرت‌گرفتن و پرهیزکردن از اشتباهات مترجمان کم‌مایه یا «نامترجمان» است. به طور مثال، بسیاری شاید گمان کنند که، از آنجاییکه «سرطان ریه» به انگلیسی lung cancer می‌شود، لابد «سرطان خون» هم blood cancer می‌شود! اما باید دانست که blood cancer غلط است و در انگلیسی...
-
آیا می‌دانستید
2 اردیبهشت 1393 15:56
هم‌اکنون در دنیا دست‌کم 7102 زبان زنده وجود دارد؟ (وبگاه قوم‌شناسی: زبان‌های جهان ، دسترسی در 1394/10/12) شایان ذکر است زبان زنده به زبانی گفته می‌شود که سخنگویانی دارد که زبان مادری‌شان این زبان است. از این رو، زبان مرده به زبانی گفته می‌شود که زبان مادری هیچ سخنگویی نیست. یادداشت‌ها: - Ethnologue: Languages of the...
-
اشتالانقوس
2 اردیبهشت 1393 15:53
دکتر کورش صفوی، زبان‌شناس نام‌آشنا، یکی از استادان پرمایه و پرکار دانشگاه علامه طباطبایی است. ایشان تألیفات و ترجمه‌های بسیاری دارند. شمار مقاله‌های ایشان در نشریه‌های مختلف بالغ بر 600 است. بسیاری از تألیفات ایشان به گونه‌ای است که حتی زبان‌دوستان کم‌سوادی چون نگارندهٔ این سطور نیز می‌توانند به‌راحتی آنها را فهم و...
-
نرم‌افزار گنجور
2 اردیبهشت 1393 15:41
گنجور رومیزی نرم‌افزاری رایگان و آزاد است، که به کمک آن می‌توانید اشعار (بیش از) ۶۳ شاعر فارسی‌زبان را مرور کنید. برخی از امکانات این نرم‌افزار عبارت‌اند از: ـ جست‌وجو ـ برجسته‌سازی ـ نشانه‌گذاری ـ شماره‌گذاری ابیات ـ نمایش شعر تصادفی (فال) ـ کپی متن و چاپ ـ ویرایش شعر پایگاه داده‌های این اشعار مبتنی بر پایگاه...
-
خودربایی
2 اردیبهشت 1393 15:20
این واژه را علی صلح‌جو در مقالهٔ سخن‌ربایی (1387) به‌کاربرده است. به ظن قوی، ایشان این واژه را، در برابر self-plagiarism (سرقت از خود) برساخته‌اند، گرچند، در این مقاله، هیچ ذکری از این واژه انگلیسی نکرده‌اند. خودربایی هنگامی رخ می‌دهد که «شخص نوشتهٔ خود را، که قبلاً در جایی دیگر منتشر شده، به سهو یا به عمد، در قالبی...
-
سال نو مبارک!
1 فروردین 1393 19:02
فرارسیدن بهار و نوروز 1393 را به تمام فارسی‌زبانان، به‌ویژه دوستانم، تبریک عرض می‌کنم. امیدوارم سالی پر از نشاط، سلامتی و سربلندی پیش رو داشته باشید.
-
عناوین اصلی [خبرها] یا سرخط خبرها؟
1 فروردین 1393 12:24
صدا و سیمای ایران، به‌ویژه خبر ساعت14 شبکهٔ یک، در ابتدای اخبار، همیشه عبارت «عناوین اصلی ] خبرها [ » را به کار برده، چند تیتر اصلی خبر را برای بینندگان بازگو می‌کند و سپس به مشروح اخبار می‌پردازد. اما اگر ـ زبانم لال! ـ بی‌‌بی‌سی فارسی را تماشا کرده باشید، می‌دانید که این شبکهٔ خبری این عبارت را به کار نمی‌برد، بلکه...
-
سخنی دلنشین از امام علی (ع)
1 فروردین 1393 12:21
-
آیا «نشانگر» و «نمایانگر»، به معنای «نشان‌دهنده»، واژه‌های غلطی هستند؟
1 فروردین 1393 12:12
برخی از اُدبا فارسی‌زبانان را از به‌کاربردن «نشانگر» و «نمایانگر» به معنای «نشان‌دهنده» برحذر می‌دارند. آنها، در مورد واژهٔ «نشانگر»، بر این باورند که «پسوند "گر" معمولاً به معنای "سازنده" و مجازاً "کننده، انجام‌دهنده" است و همراه اسم می‌آید ... . بنابراین، نشانگر به معنای "سازندهٔ...
-
«یکِ» زاید
1 فروردین 1393 11:59
در زبان فارسی، دو نوع «یک» داریم: «یکِ» عدد و «یکِ» نکره. منظور از «یکِ» عدد همان است که برای شمارش به کار می‌رود. به طور مثال، «هنگامی‌که می‌گوییم: " یک نفر از اینجا گذشت"، مقصود این است که گذرنده بیش از یک نفر نبوده است» (نجفی، 1370: 426). «یکِ» نکره نیز همان است که پیش از اسم می‌آید و آن را نکره می‌سازد:...
-
نرم‌افزار تِری لی‌آوت
1 فروردین 1393 11:49
تری‌لی‌آوت [TrayLayout] نرم‌افزاری رایگان و کم‌حجم است. پس از نصب و اجرای آن، با فشردن هم‌زمان کلیدهای (space+shift) نیم‌فاصله نگاشته می‌شود. شایان ذکر است نیم‌فاصله همان فاصلهٔ «درون‌کلمه‌ای» است که معمولاً میان اجزای ترکیب و اغلب در حروف منفصل می‌گذارند. به طور مثال، فاصلهٔ میان تک‌تک حروف واژهٔ «ورود» یا فاصلهٔ...
-
پوچ‌واژه
1 فروردین 1393 11:36
پوچ‌واژه در زبان فارسی (1389) عنوان مقالهای است به قلم علی درزی و شجاع تفکر رضایی. در این مقاله، «پوچ‌واژه» در برابر expletive انگلیسی به کار رفته است. با اینکه معلوم نیست چه کسی «پوچ‌واژه» را برساخته است، این معادل به‌مراتب بهتر و شفاف‌تر از معادل‌هایی است که در فرهنگ هزاره (1379) آمده است: «لفظ زاید»، «لفظ حشو» و...
-
نرم‌افزار لینگوز
9 اسفند 1392 18:50
لینگوز [Lingoes] نرم‌افزاری رایگان و چندکاره است. مهم‌ترین ویژگی این نرم‌افزار قابلیت نصب چندین فرهنگ [dictionary] با پسوند ( dl2 و ldp ) بر روی آن است. بخش‌های دیگر این نرم‌افزار عبارت‌اند از: ـ الفبای آوانگار بین‌المللی [The I nternational P honetic A lphabet or IPA ] ـ پیش‌شمارهٔ تلفن کشورهای مختلف ـ تبدیگر...
-
حرف نکره
2 اسفند 1392 18:40
بسیاری از زبانآموزان گمان می‌کنند که هرگاه اسم با یکی از حروف واکه‌‌ای [vowel letters = a, e, i, o, u] آغاز شود، به جای حرف نکرهٔ a ، از صورت دیگر آن، an ، استفاده می‌کنیم. مثلاً، an apple . این تعریف، با اینکه برای مبتدی‌ها تعریف مناسبی است، نادرست است. تعریف درست‌‌تر عبارت است از اینکه هرگاه اسم مفرد یا صفت پیش از...
-
جنس دستوری و جنس زیست‌شناختی
2 اسفند 1392 18:37
از جمله مفاهیمی که برای زبانآموزان مشکل‌ساز است جنس دستوری [grammatical gender] و جنس زیست‌شناختی [biological gender] است. جنس دستوری «یک تمایز دستوری است که در برخی از زبان‌ها تقسیم‌بندی واژه‌ها را، براساس ویژگی‌های تصریفی و مطابقت، به مقوله‌هایی نظیر مذکر ، مؤنث ، یا خنثی ممکن می‌سازد و منحصر به اسم‌هایی نیست که...
-
کلمه‌نامه
2 اسفند 1392 17:37
thesaurus ، در زبان انگلیسی، به کتابی گفته می‌شود که حاوی کلماتی با معانی مشابه یا نزدیک‌به‌هم است. دست‌اندرکاران گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در دفتر چهارم فرهنگ واژه‌های مصوّب فرهنگستان (1386)، «اصطلاح‌نامه» را در برابر آن برساخته‌اند، که نه تنها رسا و شفاف نیست، بلکه بیشتر معادل glossary است تا...
-
کنش‌ور
2 اسفند 1392 11:25
این واژه را دکتر محمدرضا باطنی در مقالهٔ کلمات تیره و شفاف: بحثی در معناشناسی (1390) به کار برده است. به ظن قوی، ایشان این واژه را، در برابر agent انگلیسی، که همان فاعل منطقی جمله است، برساخته‌اند، گرچند، در این مقاله، هیچ ذکری از این واژه انگلیسی نکرده‌اند. «کنش» [action] به معنای «کار» یا «عمل» است و پسوند «ور» به...
-
سخن‌ربایی
2 اسفند 1392 11:18
سخن‌ربایی (1387) عنوان مقالهای است به قلم علی صلح‌جو. ایشان این واژه را در برابر Plagiarism به کار برده‌اند و، در این مقالهٔ خواندنی، به انواع سخن‌ربایی، از جمله تغییر کلمات ، تغییر نحوی ، سرقت در تألیف ، سرقت ایده ، برعکس‌سازی ، سرقت ساختار ، جابه‌جایی و خودربایی [self-plagiarism] ، پرداخته‌اند. به نظر می‌رسد این...
-
آیا «استعارهٔ» فارسی بر «metaphor» انگلیسی منطبق است؟
22 بهمن 1392 05:09
در اکثر فرهنگ‌های انگلیسی ـ فارسی، از جمله فرهنگ هزاره (1379)، در برابر واژهٔ « metaphor »، «استعاره» را آورده‌اند. به نظر می‌رسد metaphor ، در زبان انگلیسی، با استعاره ، در زبان فارسی، تفاوت دارد. برای درک این تفاوت، از آنجاییکه استعاره با تشبیه رابطهٔ تنگاتنگی دارد، باید انواع تشبیه را از هم بازشناخت. در سنت...
-
زمان دستوری و زمان تقویمی
19 بهمن 1392 05:02
بسیاری از زبانآموزان گمان می‌کنند فعل ماضی همیشه به زمان گذشته دلالت دارد، فعل مضارع همیشه به زمان حال، و فعل مستقبل همیشه به زمان آینده. منشاء چنین خطایی خلط زمان دستوری [tense] و زمان تقویمی [time] است. زمان دستوری یکی از ویژگی‌های صوری فعل است، در حالی‌که «زمان تقویمی همان زمان اصلی است، یعنی گذر آنات و لحظه‌ها که...
-
ترک اولای دکتر آزیتا افراشی در کتاب «ساخت زبان فارسی»
17 بهمن 1392 03:22
«کتاب ساخت زبان فارسی درس‌نامه‌ای است ] به قلم دکتر آزیتا افراشی [ برای دو واحد درس تخصصی ساخت زبان فارسی، که معمولاً در نیم‌سال سوم و چهارم دوره‌های کارشناسی زبان ارائه می‌گردد. [...] کتاب حاضر، در یازده فصل، توصیفی از اصطلاحات بنیادی زبان‌شناسی، ضمن معرفی ویژگی‌های آوایی ـ واجی، صرفی و نحوی زبان فارسی، ارائه می‌دهد»...
-
ترکِ اولای علی صلح‌جو در کتاب «نکته‌های ویرایش»
16 بهمن 1392 02:42
علی صلح‌جو زبان‌پژوه، مترجم و ویراستار نام‌آشناست. تألیفات ایشان عبارت‌اند از: گفتمان و ترجمه (1373)، نکته‌های ویرایش (1386) و اصول شکسته‌نویسی (1391). نثر ایشان ساده و گیراست. تألیفات ایشان همه نکته‌آموز و پرمغز است. با این حال، آنچه مرا به نوشتن این مطلب واداشت نکته‌ای بود که در کتاب نکته‌های ویرایش ایشان آمده است....