جدانویسی و پیوسته‌نویسی نشانهٔ جمع «ها»

نشانهٔ جمع «ها» وندی تصریفی [inflectional affix] است، که فقط نقش دستوری دارد. این پسوند هیچ‌گاه واژهٔ جدید نمی‌سازد، بلکه فقط صورت متفاوتی از همان واژهٔ پایه را به دست می‌دهد. در گذشته، فارسی‌زبانان این نشانهٔ جمع را غالباً به کلمهٔ پیش از آن (واژهٔ پایه) می‌چسبانده‌اند، مگر در مواردی نظیر «های غیرملفوظ». اما امروزه گرایش عمده به جدانویسی این پسوند است. مثلاً، بسیاری‌ دیگر صورت جمع واژه‌هایی چون «کتاب»، «توپ»، «ساعت»، «برج»، «گچ»، «خرس»، «ورزش»، «شمع»، «باغ»، «کیف»، «صندوق»،  «عروسک»، «سنگ»، «دل»، «نام»، «کوه» و «ویژگی» را، نه به صورت پیوسته («کتابها»، ... ، «ویژگیها»)، که به صورت جدا می‌نویسند: «کتاب‌ها»، «توپ‌ها»، «ساعت‌ها»، «برج‌ها»، «گچ‌ها»، «خرس‌ها»، «ورزش‌ها»، «شمع‌ها»، «باغ‌ها»، «کیف‌ها»، «صندوق‌ها»،  «عروسک‌ها»، «سنگ‌ها»، «دل‌ها»، «نام‌ها»، «کوه‌ها» و «ویژگی‌ها». 

جدانویسی نشانهٔ جمع «ها» ظاهراً دو حُسن دارد: نخست اینکه، در برخی از موارد با جدانویسی این پسوند می‌توان از ابهام پرهیز کرد. به طور مثال، می‌توان به واژهٔ «تنها» اشاره کرد، که ممکن است قید / صفت باشد یا صورت جمع «تن». حتی اگر خواننده به کمک بافت بتواند نقش واژهٔ «تنها» را تشخیص دهد، هنوز این احتمال هست که موجب دیرخوانی شود. حال اگر صورت جمع واژهٔ «تن» را به صورت «تن‌ها» بنویسیم  و واژهٔ «تنها» را صرفاً در مقام قید / صفت به کار ببریم، ابهامی پیش نمی‌آید. دوم اینکه، جدانویسی این پسوند بی‌تردید در بسیاری از موارد موجب می‌شود که نوشته‌مان رساتر و خواناتر شود. مثلاً، می‌توان به همنشینی این پسوند با واژه‌هایی که حروف پردندانه دارند اشاره کرد: «حساسیت‌ها».

فرهنگستان زبان و ادب فارسی در دستور خط فارسی (1389) جدانویسی و پیوسته‌نویسی نشانهٔ جمع «ها» را صحیح دانسته است (ص23). اما تأکید کرده است که جدانویسی این نشانه در موارد پنج‌گانهٔ زیر الزامی است (صص 23 - 24):

1. هرگاه «ها» بعد از کلمه‌های بیگانهٔ نامأنوس به کار رود:

مرکانتیلیست‌ها، پزیتیویست‌ها، فرمالیست‌ها

2. هنگامی‌که بخواهیم اصل کلمه را برای آموزش یا برجسته‌سازی مشخص کنیم:

 کتاب‌ها، باغ‌ها، متمدن‌ها، ایرانی‌ها

3. هرگاه کلمهٔ پردندانه (بیش از سه دندانه) شود و یا به «ط» و «ظ» ختم شود:

 پیش‌بینی‌ها، حساسیت‌ها، استنباط‌ها، تلفّظ‌ها

4. هرگاه جمع اسامی خاص مدّنظر باشد:

 سعدی‌ها، فردوسی‌‌ها، مولوی‌‌ها، هدایت‌ها

5. کلمه به های غیرملفوظ ختم شود: میوه‌ها، خانه‌ها

یا به های غیرملفوظی ختم شود که حرف قبل از آن حرف متّصل باشد:

سفیه‌ها، فقیه‌ها، پیه‌ها، به‌ها

البته باید توجه کرد که جدانویسی نشانهٔ جمع «ها» نباید منجر به غلط‌نویسی یا زشت‌نویسی آن شود. به بیان دیگر، آنچه میان «ها» و واژهٔ پایهٔ آن قرار می‌گیرد نیم‌فاصله است، نه فاصله. به طور مثال، صورت جمع واژهٔ «ویژگی» را باید به صورت «ویژگی‌ها» نوشت، نه به صورت «ویژگی ها». شایان ذکر است برای نگارش نیم‌فاصله می‌توان از نرم‌افزار تری‌لی‌آوت [TrayLayout] استفاده کرد.

یادداشت‌ها:

 ـ دستور خطّ فارسی (1389). فرهنگستان زبان و ادب فارسی. چاپ 9م. تهران: انتشارات فرهنگستان.