فرهنگ معاصر پویا: اصطلاحات (1387) حدوداً 6429 اصطلاح رایج در انگلیسی و معادل یا ترجمه آن در فارسی را دربردارد. گفتنی است «اصطلاح [idiom] عبارتی است که به کمک اجزای آن نمیتوان به معنا و مفهوم کلی آن پی برد. اصطلاحات عموماً از بار معنایی زیادی برخوردارند. مثلاً، در زبان انگلیسی kick the bucket به معنای ”مردن“ است، ولی به هیچ روی از اجزای این اصطلاح نمیتوان این معنی را استنباط کرد. از ”غزل خداحافظی را خواندن“، که معادل آن در فارسی است، نیز نمیتوان به معنای ”مردن“ پی برد.» (مقدمه، صفحه 7)
عنوان فرهنگ: فرهنگ معاصر پویا: اصطلاحات
زبان فرهنگ: انگلیسی ـ فارسی
پدیدآورندگان: محمدرضا باطنی و دستیاران
انتشارات: فرهنگ معاصر
محل نشر: تهران
چاپ 1م: 1387
چاپ 2م: 1389
تعداد صفحات: 772
انواع اصطلاحاتی که در این فرهنگ آمده است از این قرار است (مقدمه، صفحات 7 و 8):
1. اصطلاحاتی که در زبان فارسی و انگلیسی چنان شبیه هستند که میتوان گفت از یک زبان به زبان دیگر رفتهاند یا اینکه هر دو اصطلاح ریشه مشترکی داشتهاند:
not look a gift horse in the mouth |
اسب پیشکشی را دندونشو نمیشمارند |
2. اصطلاحاتی که در دو زبان از نظر شکل و معنا متفاوت هستند، اما یک منظور را القا میکنند:
throw caution to the wind |
دل را به دریا زدن |
3. اصطلاحاتی که به زبان فارسی ترجمه شدهاند و به همان شکلی که «ترجمه قرضی» معروف است در فارسی به کار میروند:
all roads lead to Rome |
همه راهها به رُم ختم میشود. |
4. اصطلاحاتی که معنای آنها را نمیتوان به زبان مقصد منتقل کرد، مگر از راه ترجمه مفهوم آنها:
be in the same boat |
وضع / سرنوشت مشابهی داشتن، همدرد بودن |
5. اصطلاحاتی که ترجمهای نامأنوس دارند، اما استعاره نهفته در آنها چنان روشن است که ابهامی پدید نمیآورد:
be like looking for a needle in a haystack |
مثل این است که آدم توی انبار کاه دنبال سوزن بگردد |
یادداشتها:
ـ باطنی، م.ر. و دستیاران (1387). فرهنگ معاصر پویا: اصطلاحات انگلیسی ـ فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
ـ فرهنگ معاصر: ناشر کتابهای مرجع (دسترسی در 1395/8/5)
فرهنگ معاصر کیمیا (1385) یکی از بهروزترین فرهنگهای فارسی ـ انگلیسی موجود است. کریم امامی، مترجم و ویراستار سرشناس، ده سال آخر عمر خود را صرف تألیف این فرهنگ کرد. وی در این فرهنگ از برخی از واژههای مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز بهره برده است.
عنوان کتاب: فرهنگ معاصر کیمیا
زبان فرهنگ: فارسی ـ انگلیسی
پدیدآورنده: کریم امامی
انتشارات: فرهنگ معاصر
محل نشر: تهران
چاپ 1م: 1385
تعداد صفحات : 1001
برخی از ویژگیهای این فرهنگ از این قرار است:
ـ برابر انگلیسی بیش از 40 هزار واژه و اصطلاح رایج زبان فارسی.
ـ مثالهای فراوان برای نشان دادن کاربرد واژه.
ـ آوانگاری واژههای فارسی.
یادداشتها:
ـ امامی، ک. (1385). فرهنگ معاصر کیمیا. تهران: فرهنگ معاصر.
ـ فرهنگ معاصر: ناشر کتابهای مرجع (دسترسی در 1395/7/1)
فرهنگ معاصر هزاره (1379) برخاسته از کوشش و پژوهشی پانزدهساله است. تألیف این فرهنگ در سال 1364 آغاز شد و پس از فراز و نشیبی در سال 1379 پایان یافت. متأسفانه این فرهنگ، برخلاف فرهنگ معاصر پویا (1387)، دیگر هرگز بهروزرسانی نشده است، بلکه فقط تجدید چاپ شده است. این فرهنگ بیش از 55.000 مدخل اصلی و فرعی، 30.000 عبارت، اصطلاح، ضربالمثل، تکیهکلام و جمله با معنای خاص، بیش از 300.000 برابر فارسی مناسب همراه با انواع اطلاعات واژگانشناختی و نهایتاً 254 نکته کاربردی دارد (پیشگفتار، صفحات 9 و 10).
عنوان فرهنگ: فرهنگ معاصر هزاره
زبان فرهنگ: انگلیسی ـ فارسی
پدیدآورندگان: علیمحمد حقشناس، حسین سامعی و نرگس انتخابی
انتشارات: فرهنگ معاصر
محل نشر: تهران
چاپ 1م: 1379
چاپ 7م: 1386
چاپ 20م: 1390
تعداد صفحات : 2024
به جرأت میتوان گفت این فرهنگ، در مقایسه با سایر فرهنگهای انگلیسی ـ فارسی از جمله فرهنگ معاصر پویا (1387)، مفصلترین و جامعترین اطلاعات واژهشناختی را برای مدخلهای مختلف خود به دست میدهد. این اطلاعات عبارتاند از (ساختار و راهنمای استفاده، صفحات 19 و 20):
ـ اطلاعات گویشی: گویشهای بهکاررفته در این فرهنگ عمدتاً به صورت (در بریتانیا)، (در آمریکا)، (در اسکاتلند)، (در استرالیا)، (در آفریقای جنوبی)، (در هند) و (در ایرلند) مشخص شدهاند.
ـ اطلاعات موقعیتی: موقعیتهایی که در این فرهنگ از آنها یاد شده است بسیار زیادند و به تمامی شئونات علمی، فرهنگی، هنری، فنی، حرفهای، ورزشی، اجتماعی، طبیعی و ... مربوط میشوند. اطلاعات موقعیتی نوعاً به شکلهای زیر به دست داده شده است:
علوم: (ریاضی)، (جغرافیا)، (ادبیات)، (پزشکی) و ...
فنون: (کشاورزی)، (حسابداری)، (معماری)، (کامپیوتر) و ...
هنرها: (موسیقی)، (تئاتر)، (عکاسی)، (رقص) و ...
ورزش: (در تنیس)، (در کریکت)، (شکار)، (فوتبال) و ...
مکانها: (در دانشگاه)، (در مجلس)، (در اتومبیل)، (روی پارچه) و ...
شرایط: (بیانگر اجبار و ضرورت)، (بیانگر توصیه)، (در مذاکره)، (بیانگر اعتراض) و ...
ـ اطلاعات کاربردی: کاربردهای عمدهای که در این فرهنگ به کار رفته است از این قرار است: (به طعنه)، (به شوخی)، (به تحقیر)، (مجازی)، (به توهین).
ـ اطلاعات دستوری: منظور از اطلاعات دستوری این است که معادلهای پس از اطلاعات دستوری به شرطی میتوانند برای سرمدخل انگلیسی به کار روند که سرمدخل مزبور وضع دستوری خاصی را پیدا کرده باشد؛ مثلاً، اگر اسم است، جمع بسته شده باشد (که در این صورت همین اطلاع به شکل (در جمع) پیش از معادل مزبور آمده است. یا همان اسم در جایگاه صفت قرار گرفته باشد و نقش وصفی به عهده گرفته باشد (که در این صورت همین اطلاع به شکل (صفتگونه) پیش از معادل مزبور آمده است. اطلاعات دستوری دیگر از این قرار است: (با صفت یا قید)، (با صفت تفضیلی و عالی) و ... .
ـ اطلاعات دائرةالمعارفی: این قبیل اطلاعات هنگامی پس از برخی از معادلها آمده است که گمان رفته است که معادل مزبور یا سرمدخل انگلیسی آن برای همه فارسیزبانان چنانکه باید شناخته نیست.
ـ اطلاعات رسمالخطی: منظور از این نوع اطلاعات این است که معادلهای پس از آن به شرطی میتوانند برای سرمدخل انگلیسی به کار روند که سرمدخل مزبور با املایی خاص نوشته شده باشد. این قبیل اطلاعات به صورت (با حرف بزرگ)، (با حرف کوچک) و ... آمده است.
ـ اطلاعات بافتاری: منظور از اطلاعات بافتاری این است که معادلهای پس از دوقلاب عمدتاً هنگامی میتوانند به ازای سرمدخل انگلیسی به کار روند که با کلمههای درون دوقلاب، یا نظایر آنها، در جمله همنشین شده باشند و با آنها رابطه دستوری مشخصی برقرار کرده باشند. رابطه دستوری مزبور در کل از انواع زیر است:
ـ اگر معادل فعلِ لازم باشد، کلمه درون دوقلاب فاعل آن است:
... 12. ]درخت[ بر دادن، میوه دادن bear2
ـ اگر معادل فعلِ متعدی باشد، کلمه درون دوقلاب مفعول آن است:
... 6. ]وزن، بار و غیره[ نگه داشتن، bear2
تحمل کردن؛ ]مسئولیت[ تقبل کردن
ـ اگر معادل صفت باشد، کلمه درون دوقلاب موصوف آن است:
]شخص[ کوسه، بیریش beardless
ـ اگر معادل اسم باشد، کلمه درون دوقلاب مضافالیه آن است:
... 2. ]اشک، عرق[ قطره، دانه bead
این فرهنگ پیوستهایی پرکاربرد نیز دارد. پیوستهای این فرهنگ عبارتاند از:
ـ افعال بیقاعده: شامل مصدر، زمان گذشته و اسم مفعول افعال بیقاعده انگلیسی.
ـ نامهای جعرافیایی: شامل نام کشورها و ملیت یا زبان آنها
ـ وندها و عناصر وندی رایج در انگلیسی: شامل پیشوندها و پسوندهای رایج در انگلیسی
ـ نامهای کوچک رایج در زبان انگلیسی: شامل تلفظ و املای نامهای مردان و زنان
ـ اعداد یکرقمی و چندرقمی: شامل اعداد اصلی، ترتیبی، کسری، اعشاری، و ...
ـ علائم ریاضی: شامل علائم رایج در ریاضیات، هندسه و آمار همراه با طرز خواندن آنها
ـ اعداد رومی: شامل اعداد رومی و قاعده نوشتن آنها
مؤلفان در تألیف این فرهنگ از دهها فرهنگ عمومی و بیش از صدها فرهنگ و واژهنامه دوزبانه تخصصی بهره بردهاند. معیار آنها در گزینش هر برابر از این منابع، بیش از همه تناسب آن برابر با مدخل انگلیسی، صحت صوری و معنایی برابر مزبور، چرخش آن در فارسی امروز و پذیرفتاری آن در میان اهل فن بوده است. مبنای کار در تألیف این فرهنگ، در درجه اول، منابع زیر بوده است (پیشگفتار، صفحه 11):
- Oxford Advanced Learner’s Dictionary (3rd, 4th & 5th editions)
- Collins Cobuild English Dictionary (1st & 2nd editions)
- Longman Dictionary of Contemporary English (1st, 2nd & 3rd editions)
- Random House Dictionary of the English Language (1st & 2nd editions)
- Webster’s Third New International Dictionary of the English Language (1st edition)
- Collins Robert French-English, English-French Dictionary (1st edition)
- Webster’s New World Dictionary (3rd College edition)
یادداشتها:
ـ حقشناس، ع.م. و دیگران (1379). فرهنگ هزاره. تهران: فرهنگ معاصر.
ـ فرهنگ معاصر: ناشر کتابهای مرجع (دسترسی در 1395/5/1)
فرهنگ معاصر فارسی (1387) ویراست تازهای از فرهنگ فارسی امروز و حاصل کوششی بیستساله (1360 ــ 1380) است. این فرهنگ در سالهای گذشته چندین بار ویرایش شده است. به عبارت دیگر، مؤلفان یکایک مدخلها را چندین بار دیگر مورد بازبینی، حذف، اضافه، تصحیح، تکمیل و بازنویسی قرار دادهاند. انتشار ویراستهای پیشین این فرهنگ بینش تازهای نسبت به فرهنگنویسی در میان اهل تحقیق پدید آورد و اساس تألیف فرهنگهای دوزبانه متعددی در کشورهای مختلف قرار گرفت (پیشگفتار، صفحات پنج و هفت).
عنوان فرهنگ: فرهنگ معاصر فارسی (یکجلدی)
زبان فرهنگ: فارسی
پدیدآورندگان: غلامحسین صدریافشار، نسرین حکمی و نسترن حکمی
انتشارات: فرهنگ معاصر
محل نشر: تهران
ویراست 1م: 1381
ویراست 4م: 1387
چاپ 1م: 1381
چاپ 5م: 1387
چاپ 6م: 1391
تعداد صفحات (ویراست 4م) : 1354
«در این فرهنگ چنین فرض شده است که شخص فارسیزبان در جریان زندگی روزمره، هنگام تماشای تلویزیون یا فیلم، گوش دادن به رادیو یا سخنرانی، خواندن کتاب یا روزنامه، با واژههایی سروکار دارد که مایل است معنی و کاربرد آنها را بداند، یعنی عمومیترین واژههای زبان فارسی که در رسانههای گروهی ایران به کار میرود و در حکم زبان معیار است. مجموعه این دسته از واژگان فارسی، که در قیاس با برخی از زبانهای رایج گسترده نیست، در این فرهنگ شامل 28.000 مدخل، 6.500 ترکیب اصلی، 7.500 ترکیب فعلی، 7.000 ارجاع و دهها جدول ارجاعی است، که در مجموع حدود 50.000 واژه رایج فارسی را دربرمیگیرد» (روش و دامنه این فرهنگ، صفحات نُه و ده).
ویژگیهای بنیادی این ویراست عبارت است از:
ـ ثبت واژهها و ترکیبهای تازه یا ثبتنشده
ـ افزایش شاهدها.
ـ تصحیح و تکمیل تعریفها.
ـ تغییر آوانگاری.
ـ حذف کوتهنوشتها و نشانههای اختصاری.
در این فرهنگ این دسته از واژهها نیامده است:
ـ واژههای فنی یا تخصصی مربوط به گروههای شغلی خاص.
ـ واژههایی صرفاً رایج در آثار ادبی.
ـ واژههای عربی نامتداول در زبان فارسی امروز.
ـ واژههای قدیم که دیگر به کار نمیروند.
ـ واژههای متعلق به لهجهها و گویشهای معین.
ـ نامهای خاص.
ـ واژههایی رواجنیافته (جز واژههای مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی).
در پایان این فرهنگ، فهرستی از مرجعهای مورد استفاده در این ویراست آمده است.
یادداشتها:
ـ صدریافشار، غ.ح. و دیگران (1387). فرهنگ معاصر فارسی. ویراست 4م. تهران: فرهنگ معاصر.
ـ فرهنگ معاصر: ناشر کتابهای مرجع (دسترسی در 1395/5/1)
فارسی ناشنیده (1391) یکی از تازهترین فرهنگهایی است که به واژگان فارسی افغانستانی میپردازد. این فرهنگ حاصل سالها کتابگردی و فیشبرداری دو پژوهشگر ایرانی است: حسن انوشه و غلامرضا خدابندهلو. پدیدآورندگان چهار دسته از واژهها را در نظر داشتهاند (پیشگفتار، صفحات چهار و پنج):
1. واژههایی فارسی که در روزگاران کهن کاربرد داشتهاند. این واژهها در ایران به فراموشی رفتهاند، اما در افغانستان همچنان زندهاند و کارکرد روزانه دارند.
2. واژههایی که در ایران و افغانستان هر دو کاربرد دارند، اما معنی آنها در هر یک از دو کشور فرق میکند.
3. واژههایی فارسی که تنها در افغانستان کاربرد دارند و در ایران ناشناختهاند.
4. واژههایی که از زبانهای دیگر به فارسی افغانستان راه یافتهاند، اما هیچ حضوری در فارسی ایران ندارند.
هدف پدیدآورندگان در تدوین این فرهنگ از این قرار است (پیشگفتار، صفحه پنج):
1. افزایش گنجینه واژگانی زبان فارسی.
2. یاری به یککاسه شدن فرهنگهای فارسی ایرانی و افغانستان.
3. یاری به فارسیپژوهان در واژهسازی.
4. تقویت پیوندهای فرهنگی میان دو کشور ایران و افغانستان.
عنوان فرهنگ: فارسی ناشنیده: فرهنگ واژهها و اصطلاحات فارسی و فارسیشده کاربردی در افغانستان
زبان فرهنگ: فارسی افغانستانی ـ فارسی ایرانی
پدیدآورندگان: حسن انوشه و غلامرضا خدابندهلو
انتشارات: نشر قطره
محل نشر: تهران
چاپ اول: 1391
تعداد صفحات: 1000
یادداشتها:
ـ انوشه، ح. و خدابندهلو، غ.ر. (1391). فارسی ناشنیده: فرهنگ واژهها و اصطلاحات فارسی و فارسیشده در افغانستان. تهران: قطره.
ـ وبگاه نشر قطره (دسترسی در 1395/4/1)
فرهنگ طیفی (1387) ظاهراً نخستین کلمهنامه در زبان فارسی است (مقدمه، صفحهٔ یازده). «کاربرد اصلی این کتاب یافتن لغاتی است که شخص به یاد نمیآورد ... و، با کمک گرفتن از لغات مترادف یا مرتبط با آن در کتاب، آن لغات به یادش میآید» (راهنمای استفاده از کتاب، صفحهٔ پانزده). این کتاب شامل 45 هزار لغت و عبارت مرکب و اصطلاح و حدود 92 هزار معنی و تداعی آن لغات و اصطلاحات است، که ذیل 991 مقولهٔ اصلی (فصل) و حدود 7500 مقولهٔ فرعی (مدخل) براساس ارتباط معنایی در کنار هم آورده شده است. مقولات فرعی شامل یک یا چند اسم، صفت، مصدر فعل و قیدهای مرتبط با مقولهٔ اصلی هستند و ذیل هر مدخل، طیفی از معانی مترادف، نزدیک، مشابه، و یا صرفاً مرتبط از نظر تداعی، به ترتیب سایهروشنهای معنایی مرتب شدهاند (مقدمه، صفحهٔ یازده). خوشبختانه، این کتاب نمایه [index] هم دارد، که واژهیابی را در این کتاب آسان میکند. نسخهٔ رایگان این فرهنگ را میتوانید از اینجا دانلود کنید.
عنوان فرهنگ: فرهنگ طیفی (طبقهبندی طیف واژگان فارسی)
زبان فرهنگ: فارسی
پدیدآورنده: جمشید فراروی
انتشارات: هرمس
محل نشر: تهران
چاپ اول: 1387
تعداد صفحات: 747
یادداشتها:
ـ فراروی، ج. (1387). فرهنگ طیفی: طبقهبندی طیف واژگان فارسی. تهران: هرمس.
ـ وبگاه نشر کتاب هرمس (دسترسی در 1395/4/1)
فرهنگ معاصر پویا (1387) یکی از بهروزترین فرهنگهای انگلیسی ـ فارسی موجود است. «نخستین ویراست این فرهنگ در سال 1371، پس از هفت سال کار و پژوهش، منتشر شد. ویراست دوم آن با اصلاحات و افزودههای فراوان در سال 1376 انتشار یافت. ... این فرهنگ نتیجه بیست سال کار و پژوهش است، که در سه مرحله ارائه شده است.» (پیشگفتار، صفحه نُه).
عنوان فرهنگ: فرهنگ معاصر پویا
زبان فرهنگ: انگلیسی ـ فارسی
پدیدآورنده: محمدرضا باطنی و دستیاران
انتشارات: فرهنگ معاصر
محل نشر: تهران
ویراست 1م: 1371
ویراست 2م: 1376
ویراست 3م: 1387
تعداد صفحات (ویراست 3م): 1781
برخی از ویژگیهای ویراست سوم این فرهنگ از این قرار است (پیشگفتار، صفحات نُه و ده):
ـ برای نشان دادن تلفظ از الفبای آوانگار بینالمللی (IPA) استفاده شده است.
ـ فعلهای گروهی (Phrasal Verbs) در این ویراست وارد شدهاند.
ـ اصطلاحات روزمره، مَثَلهای مشهور و باهمآییهای (Collocations) رایج ضبط شدهاند.
ـ در حدود 10.000 مدخل جدید به فرهنگ اضافه شده است، که غالباً از رسانههای خبری انگلیسیزبان یا از جدیدترین ویراست فرهنگهای یکزبانه انگلیسی گرفته شدهاند. مانند:
آنفولانزای مرغی |
bird flu |
خبری فوقالعاده، خبر فوری |
breaking news |
اخباری اقتصادی، اخبار بازرگانی |
biz news |
هویت ژنتیکی |
genetic fingerprint |
پاکسازی قومی |
ethnic cleansing |
ـ تعداد بسیار زیادی مثال انگلیسی همراه با ترجمه آنها به فرهنگ افزوده شده است.
ـ در حدود 250 نکته کاربردی تدوین و در فرهنگ گنجانده شده است.
ـ مدخلهای ویراست دوم بازبینی شدهاند.
ـ در تدوین ویراست سوم از اصولِ مبنای کار ویراست دوم پیروی شده است.
ـ در نگارش این فرهنگ عمدتاً از شیوه خط پیشنهادی فرهنگستان پیروی شده است.
ـ در این ویراست فرهنگهای زیر به کار گرفته شدهاند:
- Oxford Advanced Learner’s Dictionary (4th, 5th, 6th & 7th editions)
- Longman Dictionary of Contemporary English (3rd & 4th editions)
- Collins Cobuild English Dictionary for Advanced Learners (1st, 2nd & 3rd editions)
- Collins Cobuild Advanced Learner’s English Dictionary (4th edition)
- Cambridge International Dictionary of English (1st edition)
- Cambridge Advanced Learner’s Dictionary (1st edition)
- Macmillan English Dictionary for Advanced Learners (1st edition)
و در مواردی از فرهنگهای زیر استفاده شده است:
- Random House Dictionary of the English Language (2nd edition)
- Collins English Dictionary (4th edition updated)
- Merriam Webster’s Collegiate Dictionary (10th & 11th editions)
- The American Heritage College Dictionary (3rd edition)
این فرهنگ پیوستهایی پرکاربرد نیز دارد. پیوستهای این فرهنگ عبارتاند از:
ـ افعال بیقاعده: شامل مصدر، زمان گذشته و اسم مفعول افعال بیقاعده انگلیسی.
ـ نامهای جعرافیایی: شامل نام کشورها و صفت و شخص ساکن آن.
ـ پیشوندها و پسوندهای زبان انگلیسی: شامل پیشوندها و پسوندهای رایج انگلیسی.
ـ اختصارات: شامل اختصارات رایج در زبان انگلیسی.
ـ خانوادههای واژگانی: شامل خانوادههای واژگانی رایج (صورت پایه و مشتقات آن).
ـ عبارات و نقلقولها: شامل عبارات و نقلقولهایی از لاتین، یونانی و ... به همراه ترجمه انگلیسی.
یادداشتها:
ـ باطنی، م.ر. و دستیاران (1387). فرهنگ معاصر پویا. ویراست 3م. تهران: فرهنگ معاصر.
ـ وبگاه فرهنگ معاصر: ناشر کتابهای مرجع (دسترسی در 1395/3/1)
واژهیاب در اصل یک واژهنامهٔ آنلاین است، که کار خود را از اسفند 1389 شروع کرده است.
هدف دستاندرکاران واژهیاب دسترسی آسان به لغتنامهها و پاسداری از لهجهها و گویشهای ایرانی بوده است. این واژهنامهٔ آنلاین از فرهنگهای زیر بهره میبرد:
ـ لغتنامه دهخدا
ـ فرهنگ فارسی معین
ـ فرهنگ فارسی عمید
ـ فرهنگ واژگان مترادف و متضاد
ـ واژههای مصوب فرهنگستان
ـ فرهنگ واژههای فارسی سره
ـ واژهنامه آزاد
ـ اصطلاحات عامیانه
ـ فرهنگ نامها